Doręczenia pism w sprawach karnych

Nie zdążyłeś ode­brać pis­ma z proku­ratu­ry? Listonosz zostaw­ił Ci w skrzynce pocz­towej awizo? Polic­jant zapukał do Twoich drzwi wręcza­jąc Ci wezwanie na rozprawę? Czy mógł to zro­bić? Czy musisz pójść na rozprawę?

Forma doręczeń pism

Przepisy pro­ce­dury karnej, z uwa­gi na funkc­je gwaran­cyjne i zabez­piecza­jące pewność obro­tu prawnego, nie przewidu­ją dowol­noś­ci w doręcza­niu pism pro­ce­sowych przez organy pro­ce­sowe oraz w ich wnosze­niu przez uprawnione oso­by. W postępowa­niu karnym orzeczenia (postanowienia i wyro­ki) oraz zarządzenia podle­ga­jące doręcze­niu zgod­nie z Kodek­sem postępowa­nia karnego, doręcza się w uwierzytel­nionych odpisach (czyli z urzę­dowym potwierdze­niem zgod­noś­ci z ory­gi­nałem). Ustawa nie wprowadza takiego wymogu w odniesie­niu do innych pism, niemieszczą­cych się w kat­e­gorii orzeczeń i zarządzeń (np. wezwań, zawiadomień).

Treść wezwań lub zawiadomień

Art. 129 k.p.k. wprowadza reg­u­lację doty­czącą formy wezwa­nia i zaw­iadomienia. Pier­wsza z wymienionych kat­e­gorii pism jest kierowana do tych uczest­ników postępowa­nia, których staw­i­en­nict­wo na czyn­noś­ci jest obow­iązkowe, zaw­iadomie­nie zaś doty­czy tych uczest­ników, którzy nie mają obow­iązku wziąć udzi­ału w danej czyn­noś­ci (Grze­gor­czyk, Kodeks, t. 1, 2014, s. 479).

Co powin­no zaw­ier­ać wezwanie (odpowied­nio zawiadomienie)?

• oznacze­nie organu wysyłającego;
• oznacze­nie sprawy, jakiej wezwanie doty­czy, które nie może się ograniczać jedynie do syg­natu­ry, ale powin­no mieć opis słowny (Hof­mańs­ki, Sadzik, Zgryzek, Kodeks, t. 1, 2007, s. 652);
• oznacze­nie, w jakim charak­terze, miejs­cu i cza­sie ma się staw­ić adresat;
• określe­nie charak­teru, w którym oso­ba jest wzy­wana (następu­je przez wskazanie roli pro­ce­sowej, w której adresat ma wys­tąpić, np. oskarżony, świadek, biegły);
• wskazanie, czy staw­i­en­nict­wo jest obow­iązkowe czy nieobowiązkowe;
• poucze­nie o skutkach niestaw­i­en­nict­wa – w zależnoś­ci od ist­nienia bądź nieist­nienia obow­iązku stawiennictwa.

Zarówno w zakre­sie staw­i­en­nict­wa obow­iązkowego, jak i fakul­taty­wnego w związku z niestaw­i­en­nictwem mogą pow­stać określone stany pro­ce­sowe nieko­rzystne zarówno dla wzy­wanego, jak i zaw­iadami­anego. Niewąt­pli­wie do wys­tąpi­enia skutku konieczne jest uprzedze­nie uprawnionego lub zobow­iązanego o możli­woś­ci jego nastąpi­enia. Wzy­wanego należy zatem uprzedz­ić o możli­woś­ci zas­tosowa­nia w sytu­acji nieuspraw­iedli­wionego niestaw­i­en­nict­wa np. kar porząd­kowych; pokrzy­wd­zonego zaś należy zaw­iadomić, że na rozpraw­ie ist­nieje możli­wość złoże­nia wniosku w try­bie art. 387 k.p.k. — dobrowolne pod­danie się karze przez oskarżonego (por. Grze­gor­czyk, Kodeks, t. 1, 2014, s. 479).

Co istotne, w związku z koniecznoś­cią uspraw­iedli­wia­nia nieobec­noś­ci zaświad­cze­niem pochodzą­cym od uprawnionego lekarza sądowego, niezbędne jest również zawar­cie pouczenia w tym zakresie.

Kto i w jaki sposób dokonuje doręczeń pism?

Wezwa­nia, zaw­iadomienia oraz inne pis­ma, od których daty doręczenia bieg­ną ter­miny, doręcza się przez:

• pocztę,
• inny niż pocz­ta pod­miot zaj­mu­ją­cy się doręczaniem korespondencji,
• pra­cown­i­ka organu wysyłającego,
• organ pro­ce­sowy dokonu­ją­cy czyn­noś­ci – w toku tej czynności,
• Policję — tylko w razie niezbęd­nej konieczności.

Pod­sta­wowym sposobem doręczenia pis­ma jest przekazanie go bezpośred­nio adresatowi, tzw. doręcze­nie bezpośred­nie. Oznacza to konieczność wręczenia pis­ma do rąk adresa­ta (art. 132 § 1 k.p.k.) lub nadanie go za pośred­nictwem tele­fak­su lub pocz­ty elek­tron­icznej (art. 132 § 3 k.p.k.) W przy­pad­ku doręczenia pis­ma za pośred­nictwem środ­ków tech­nicznych: tele­fak­su, pocz­ty elek­tron­icznej — dowo­dem doko­na­nia doręczenia jest potwierdze­nie trans­misji danych. Za niedo­puszczalne jed­nak uznać należy doręcze­nie za pomocą środ­ków tech­nicznych zaskarżal­nych decyzji organów pro­ce­sowych (np. wyrok z uzasadnieniem).

Doręcze­nie pośred­nie ujęte w art. art. 132 § 2 k.p.k. pozwala na doko­nanie tej czyn­noś­ci przy spełnie­niu dwóch przesłanek: w razie chwilowej nieobec­noś­ci adresa­ta w jego mieszka­niu oraz prze­by­wa­niu w mieszka­niu dorosłego domownika.

Cza­sowa nieobec­ność adresa­ta oznacza nieobec­ność prze­jś­ciową, a nie stałą. Nie może to zatem być nieobec­ność cechu­ją­ca się zer­waniem więzi z danym miejscem jako mieszkaniem (W. Grzeszczyk, Doręcze­nie…, s. 120). Toteż możesz np. ode­brać przesyłkę adresowaną do swo­jej cór­ki, która poszła do sklepu i w momen­cie przyjś­cia listonosza nie ma jej w domu, ale nie może już ode­brać takiej przesył­ki w przy­pad­ku, gdy cór­ka wyjechała do innego mias­ta i tam zamieszkała.

Dorosłym domown­ikiem jest taka oso­ba, która speł­nia wymóg pełno­let­nioś­ci i pozosta­je we wspól­nym gospo­darst­wie z adresatem (postanowie­nie SN z 13.11.1996 r., III RN 27/96, OSNAPiUS 1997/11, poz. 187). Tym samym nie będzie nim oso­ba wprawdzie dorosła i najbliższa dla adresa­ta, ale zamieszku­ją­ca pod innym adresem (por. wyrok SA w Gdańsku z 20.10.2016 r., II AKa 95/16, LEX nr 2333212).

Ważne! W przy­pad­ku doręczenia pośred­niego, datą doręczenia jest data pozostaw­ienia pis­ma u uprawnionego pod­mio­tu (dla przykładu, jeśli Two­ja bab­cia dnia 14 kwiet­nia ode­brała od listonosza adresowaną do Ciebie przesyłkę z sądu, a przekaza­ła Ci ją dopiero 16 kwiet­nia — ter­min dla Ciebie bieg­nie od dnia doręczenia pis­ma bab­ci, tj. 14 kwietnia).

Pis­ma doręcza się za pok­witowaniem odbioru. Odbier­a­ją­cy potwierdza odbiór swym czytel­nym pod­pisem zaw­ier­a­ją­cym imię i nazwisko na zwrot­nym pok­witowa­niu, na którym doręcza­ją­cy potwierdza swym pod­pisem sposób doręczenia.

Drugą for­mą doręczenia pis­ma przewidzianą w § 2 art. 132 k.p.k. jest pozostaw­ie­nie go w admin­is­tracji domu, dozor­cy lub soł­tysowi. Dopuszczal­ność sko­rzys­ta­nia z tej formy reglamen­tu­je wcześniejsze stwierdze­nie nieobec­noś­ci adresa­ta w domu oraz nieobec­noś­ci dorosłego domown­i­ka. Jak wskazano, niezbędne jest uzyskanie zgody pod­mio­tu, u którego pozostaw­ia się pis­mo, na następcze przekazanie go adresatowi. W sytu­acji sko­rzys­ta­nia z tej formy doręczenia niezbędne jest pozostaw­ie­nie zaw­iadomienia o tym fak­cie, jak tego wyma­ga przepis art. 133 § 2 (Hof­mańs­ki, Sadzik, Zgryzek, Kodeks, t. 1, 2004, s. 608), do którego to obec­nie odsyła ustawodawca.

Kiedy nie można zastosować doręczenia pośredniego?

Zgod­nie z art. 132 § 4 k.p.k do zaw­iadomienia o ter­minie pier­wszej rozprawy głównej, ter­minie posiedzenia w przed­mio­cie warunk­owego umorzenia postępowa­nia (art. 341 § 1), skaza­nia bez rozprawy na wniosek proku­ra­to­ra (art. 343 § 5), skaza­nia bez rozprawy na wniosek oskarżonego (art. 343a) i spros­towa­nia wyroku (art. 420 § 1) oraz wyroku naka­zowego (art. 500 § 1) nie sto­su­je się doręczeń:

• do rąk dorosłego domownika,
• admin­is­tracji domu, dozor­cy domu lub sołtysowi,
• miejs­cu stałego zatrud­nienia adresata.

Tym samym dwiema dopuszczal­ny­mi for­ma­mi doręczeń w wymienionych powyżej sytu­ac­jach będzie doręcze­nie oso­biste (art. 132 § 1), doręcze­nie przez awizo (art. 133 § 1 i 2) i doręczenia na adres skrzyn­ki pocz­towej (art. 132 § 1a). Wykład­nia językowa art. 132 § 4 wskazu­je, że chodzi tu tylko o rozprawę główną, a więc ma on zas­tosowanie w postępowa­niu rozpoz­naw­czym. W kon­sek­wencji nie sto­su­je się ograniczeń sposobu doko­na­nia doręczenia w postępowa­niu odwoław­czym oraz w postępowa­ni­ach następczych, np. w postępowa­niu o wydanie wyroku łącznego (Świec­ki Dar­iusz (red.), Kodeks postępowa­nia karnego. Tom I. Komen­tarz aktu­al­i­zowany, LEX/el. 2020).

Doręczenie zastępcze, awizo

Jeżeli doręcze­nie nie możne dojść do skutku w sposób bezpośred­ni lub pośred­ni, tj. ustalono nieobec­ność adresa­ta w mieszka­niu i brak możli­woś­ci pozostaw­ienia pis­ma dorosłe­mu domown­ikowi lub też ustalono, że pis­mo nie może być doręc­zone dorosłe­mu domown­ikowi z uwa­gi na zakaz wynika­ją­cy z art. 132 § 4 k.p.k. (na kop­er­cie zaw­ier­a­jącej pis­mo niezbędne jest zawar­cie zas­trzeże­nia o zakazie doręcza­nia innemu pod­miotowi niż wymieniony jako adresat), sto­su­je się doręcze­nie zastępcze.

Doręcze­nie zastępcze pole­ga na pozostaw­ie­niu pis­ma w najbliższej placów­ce pocz­towej oper­a­to­ra pocz­towego, a przesłane w inny sposób w najbliższej jed­nos­tce Policji albo we właś­ci­wym urzędzie gminy. Samo pozostaw­ie­nie pis­ma we wskazanym urzędzie nie powodu­je jeszcze skutecznoś­ci doręczenia. Dodatkowo niezbędne jest pozostaw­ie­nie zaw­iadomienia o doko­na­niu tej czyn­noś­ci w skrzynce do doręcza­nia kore­spon­dencji bądź na drzwiach mieszka­nia lub w innym widocznym miejs­cu. Zaw­iadomie­nie to powin­no zaw­ier­ać infor­ma­cję o miejs­cu pozostaw­ienia pis­ma, cza­sie, kiedy to nastąpiło oraz ter­minie do jego ode­bra­nia, który wynosi 7 dni (S. Stein­born [w:] Gra­jew­s­ki, Paprzy­c­ki, Stein­born, Kodeks, t. 1, 2015, komen­tarz do art. 133). Czyn­ność pole­ga­ją­ca na pró­bie doręczenia wezwa­nia powin­na zostać powtór­zona po upły­wie 7‑dniowego ter­minu oznac­zonego adresatowi do jego ode­bra­nia. Wów­czas niezbędne jest awiz­owanie pis­ma po raz kole­jny. Datą doręczenia pis­ma jest dzień rzeczy­wis­tego ode­bra­nia go przez adresa­ta lub w przy­pad­ku jego niedoręczenia – ostat­ni dzień wskazanego drugiego 7‑dniowego ter­minu. Oblicze­nie drugiego z ter­minów możli­we jest z uwa­gi na konieczność odesła­nia do organu pro­ce­sowego nieode­branej kore­spon­dencji (arg. z art. 136 § 2). Poprawne wyko­nanie wskazanych czyn­noś­ci powodu­je, że pis­mo uzna­je się za doręczone.

Należy zauważyć, że przepis wskazu­je na trzy miejs­ca pozostaw­ienia awiza. Są to odpowied­nio: skrzyn­ka do doręcza­nia kore­spon­dencji, drzwi mieszka­nia lub inne widoczne miejsce .

Pełnomocnik do odbioru korespondencji

Pod­mio­ty, takie jak: obroń­ca lub pełnomoc­nik będą­cy adwokatem lub rad­cą prawnym, inny uczest­nik postępowa­nia karnego, które­mu stan zdrowia uniemożli­wia lub w znacznym stop­niu utrud­nia oso­biste ode­branie pis­ma w placów­ce pocz­towej, mogą ustanow­ić pełnomoc­ni­ka do odbioru kore­spon­dencji. Pamię­taj, że pis­mo uzna­je się za doręc­zone w dacie doko­na­nia odbioru przez pełnomoc­ni­ka pocztowego.

Doręczenie osobie przebywającej za granicą

Strona, a także oso­ba niebędą­ca stroną, której prawa zostały narus­zone, nieprze­by­wa­ją­ca w kra­ju ani w innym państ­wie członkowskim Unii Europe­jskiej, ma obow­iązek wskazać adresa­ta dla doręczeń w kra­ju lub w innym państ­wie członkowskim Unii Europe­jskiej; w razie nieuczynienia tego, pis­mo wysłane na ostat­nio znany adres w kra­ju lub w innym państ­wie członkowskim Unii Europe­jskiej albo, jeżeli adresu tego nie ma, załąc­zone do akt sprawy uważa się za doręczone.

Uznanie pisma za doręczone

Jeżeli strona, nie poda nowego adresu, zmienia miejsce zamieszka­nia lub nie prze­by­wa pod wskazanym przez siebie adresem, w tym także z powodu pozbaw­ienia wol­noś­ci w innej spraw­ie, pis­mo wysłane pod tym adresem uważa się za doręc­zone. Doty­czy to także strony, która zgłosiła wniosek o dokony­wanie doręczeń na adres oznac­zonej skry­t­ki pocz­towej i nie zaw­iadomiła organu o zmi­an­ie tego adresu lub zaprzes­ta­niu korzys­ta­nia z niego.

Usta­wodaw­ca w art. 139 k.p.k. wskazu­je, że skutkiem niepowiadomienia organów pro­ce­sowych na danym etapie pro­ce­su o zmi­an­ie miejs­ca zamieszka­nia lub poby­tu jest dom­nie­manie, że pis­mo wysłane pod ostat­nio wskazanym adresem zostało doręc­zone. Warunk­iem przyję­cia dom­nie­ma­nia doręczenia pis­ma jest jed­nak uprzed­nie poucze­nie strony o treś­ci art. 139 k.p.k. Dla zas­tosowa­nia dom­nie­ma­nia doręczenia pis­ma w miejs­cu doty­chcza­sowego zamieszka­nia strony nie ma znaczenia, z jakich przy­czyn i w jakich okolicznoś­ci­ach strona zmieniła miejsce zamieszka­nia. Znacze­nie ma jedynie to, czy w związku ze zmi­aną zamieszka­nia strona miała możność zaw­iadomienia organu pro­ce­sowego o tej zmi­an­ie, czy też była ona ogranic­zona lub nie miała jej w ogóle (zob. uch­wała SN z 18.01.1962 r., VI KO 67/61, OSNPG 1962/1–6, poz. 29).

Najczęściej popełniany błąd

Z tem­atem doręczeń w sprawach karnych wiąże się sposób oblicza­nia ter­minu. Zagad­nie­niu temu zostanie poświę­cony odręb­ny wpis, niem­niej jed­nak, w tym miejs­cu warto zasyg­nal­i­zować, iż niekiedy wysoce prob­lematy­czne dla klien­tów jest przy­pom­nie­nie sobie daty, kiedy doręc­zono im pis­mo w spraw­ie karnej, od której bieg­nie np. ter­min do wniesienia zażale­nia. Dlat­ego tak istot­nie jest zan­otowanie tej daty np. bezpośred­nio na kop­er­cie, na doręcznym piśmie bądź w kalen­darzu, by nie popełnić błę­du w oblicza­niu ter­minu do wniesienia środ­ka zaskarże­nia i tym samy naraz­ić się na uchy­bi­e­nie ter­mi­nowi do wniesienia środ­ka zaskarże­nia , co spowodu­je jego odrzucenie.