Jakie warunki trzeba spełnić, by sąd udzielił zezwolenia na dozór elektroniczny jako formę wykonywania kary pozbawienia wolności?
Wyrok skazujący na karę pozbawienia wolności bez zawieszenia jej wykonania, nie oznacza jeszcze, że skazany musi trafić do zakładu karnego. Istnieje możliwość odbywania kary pozbawienia wolności w systemie dozoru elektronicznego. Jakie warunki trzeba spełnić, by sąd udzielił zezwolenia na dozór elektroniczny jako formę wykonywania kary pozbawienia wolności?
System dozoru elektronicznego – na czym polega?
System dozoru elektronicznego (SDE) polega na wykonywaniu kary pozbawienia wolności poza zakładem karnym. Skazany, po uzyskaniu zgody sądu na wykonywanie kary pozbawienia wolności w tym systemie mieszka w swoim dotychczasowym miejscu zamieszkania. Może je opuszczać w ściśle określonych godzinach wyznaczonych przez sąd (np. w godzinach pracy). Obecność skazanego w miejscu wykonywania kary pozbawienia wolności w systemie dozoru elektronicznego monitorowana jest za pomocą nadajnika zakładanego na nodze skazanego.
Dozór elektroniczny – jakie warunki trzeba spełnić?
Aby sąd udzielił skazanemu zezwolenia na odbywanie kary pozbawienia wolności poprzez dozór elektroniczny, muszą być spełnione łącznie następujące warunki:
- wobec skazanego orzeczono karę pozbawienia wolności nieprzekraczającą jednego roku i 6 miesięcy (zmiana od 31.03.2020 r.), a nie zachodzą warunki przewidziane w art. 64 § 2 Kodeksu karnego (czyli skazany nie działał w warunkach recydywy wielokrotnej),
- odbywanie kary w systemie dozoru elektronicznego jest wystarczające dla osiągnięcia celów kary,
- skazany posiada określone miejsce stałego pobytu,
- osoby pełnoletnie zamieszkujące wspólnie ze skazanym wyraziły pisemną zgodę na odbywanie przez skazanego kary pozbawienia wolności we wspólnym miejscu zamieszkania, a także zgodę na przeprowadzanie czynności kontrolnych przez podmiot dozorujący (z pewnymi wyjątkami, o których dalej),
- istnieją warunki techniczne do odbywania kary pozbawienia wolności w systemie dozoru elektronicznego w tym konkretnym wypadku.
Wymienione wyżej przesłanki udzielenia zezwolenia na odbywanie kary pozbawienia wolności w systemie dozoru elektronicznego określa art. 43la § 1 k.k.w.
Kara pozbawienia wolności nieprzekraczająca roku i 6 miesięcy
Orzeczona wobec skazanego kara pozbawienia wolności nie może przekraczać roku i 6 miesięcy.
Warunek ten dotyczy zarówno kary bezwzględnego pozbawienia wolności (czyli orzeczonej bez warunkowego zawieszenia), jak i kary z warunkowym zawieszeniem wykonania, które następnie zarządzono.
Jeżeli wobec skazanego orzeczono kilka kar pozbawienia wolności, które nie podlegają łączeniu, dozór elektroniczny jako forma wykonania kary będzie możliwy wówczas, gdy suma kar nie przekracza jednego roku i 6 miesięcy.
Oczywiście możliwe jest również odbywanie kary pozbawienia wolności w systemie dozoru elektronicznego w przypadku orzeczenia kary łącznej. Dotyczy to również kary orzeczonej w wyroku łącznym. Oczywiście jej wymiar nie może przekraczać jednego roku i 6 miesięcy pozbawienia wolności.
Co to znaczy: „wystarczające dla osiągnięcie celów kary”?
Zacząć należy od ustalenia, jakie generalnie są cele kary, czemu ma ona służyć? Najczęściej wśród celów, jakie spełniać ma kara, wskazuje się:
- zadośćuczynienie sprawiedliwości,
- naprawienie szkody wyrządzonej przestępstwem,
- prewencję szczególną (wpływanie na przyszłe zachowanie sprawcy, by nie popełniał więcej przestępstw),
- prewencję ogólną (wpływanie na społeczeństwo – zniechęcanie do czynów zabronionych).
W kontekście zezwolenia na odbywanie kary pozbawienia wolności w systemie dozoru elektronicznego zasadnicze znaczenie ma prewencja szczególna. To do niej najczęściej odnoszą się sądy, analizując dotychczasowy sposób życia skazanego, jego postawę, charakter. Istotna jest również ewentualna wcześniejszą karalność czy też brak skuteczności wcześniej stosowanych kar wolnościowych.
Ocena, czy dla osiągnięcia celów kary wystarczający będzie dozór elektroniczny w dużej mierze zależy od uznania sądu penitencjarnego. Niespełnienie tej przesłanki jest najczęstszym powodem nieuwzględniania wniosków o zezwolenie na odbywanie kary pozbawienia wolności w systemie dozoru elektronicznego. Ważne jest, by we wniosku o udzielenie zezwolenia na odbywanie kary pozbawienia wolności w systemie dozoru elektronicznego dobrze uzasadnić spełnienie tej przesłanki. Warto w tym zakresie skorzystać z pomocy adwokata, który ma doświadczenie w sprawach karnych.
Co należy rozumieć przez „określone miejsce stałego pobytu”?
Miejsce stałego pobytu to miejsce, w którym określona osoba realizuje swoje podstawowe funkcje życiowe. W szczególności: mieszka, nocuje, przechowuje swoje rzeczy niezbędne do codziennego funkcjonowania przyjmuje korespondencje. Generalnie chodzi o miejsce, które ktoś traktuje jak ośrodek swoich osobistych i majątkowych interesów. Ocenia się m.in. to, czy w tym miejscu ma zamiar dłuższego, trwałego pozostawania.
Zgoda osób zamieszkujących ze skazanym – kto musi ją wyrazić i co musi obejmować?
Jeżeli skazany zamieszkuje wspólnie z inną pełnoletnią osobą (lub osobami), warunkiem odbywania kary w systemie dozoru elektronicznego jest uprzednia pisemna zgoda tej osoby (lub osób). Osoby te zgodę muszą złożyć do sądu. Zgoda musi obejmować nie tylko fakt odbywania kary pozbawienia wolności w systemie dozoru elektronicznego we wspólnie zajmowanym lokalu. Musi ona dotyczyć także umożliwienia podmiotowi dozorującemu przeprowadzanie czynności kontrolnych.
Co jednak jeśli takiej zgody brak? Sąd może udzielić zezwolenia na odbycie kary pozbawienia wolności w systemie dozoru elektronicznego, jednakże pod pewnym warunkiem. Mianowicie: wykonywanie kary w systemie dozoru elektronicznego w sposób oczywisty nie może wiązać się z nadmiernymi trudnościami dla osoby, która tej zgody nie wyraziła. Ponadto – nie może istotnie naruszać prywatności tej osoby.
Dozór elektroniczny – warunki techniczne
Przede wszystkim chodzi tutaj o odpowiedni zasięg sygnału telefonii komórkowej, który jest niezbędny dla prawidłowego działania urządzenia monitorującego. Oczywiście lokal, w którym skazany ma odbywać karę pozbawienia wolności w systemie dozoru elektronicznego musi mieć również dostęp do energii elektrycznej.
Dodatkowa przesłanka – zależna od tego, czy skazany rozpoczął wykonywanie kary w zakładzie karnym
Udzielenie zezwolenia na wykonywanie kary pozbawienia wolności w systemie dozoru elektronicznego możliwe jest zarówno w stosunku do osób, które już odbywają karę pozbawienia wolności w zakładzie karnym, jak i wobec osób, które jeszcze nie rozpoczęły wykonywania kary pozbawienia wolności.
Jeżeli dana osoba jeszcze nie rozpoczęła wykonywania kary – sąd bada jeszcze jedną przesłankę. Sąd musi ustalić, czy względy bezpieczeństwa i stopień demoralizacji, a także inne szczególne okoliczności nie przemawiają za potrzebą osadzenia takiej osoby w zakładzie karnym.
Jeśli natomiast chodzi o osobę, która rozpoczęła już odbywanie kary w zakładzie karnym, sąd może udzielić zezwolenia na odbycie w systemie dozoru elektronicznego pozostałej części kary, jeżeli za udzieleniem zezwolenia przemawiają dotychczasowa postawa i zachowanie skazanego.