Warunkowe umorzenie postępowania

Kodeks karny umożli­wia zakończe­nie postępowa­nia karnego bez skaza­nia oskarżonego, przy wyko­rzys­ta­niu insty­tucji warunk­owego umorzenia postępowa­nia karnego, ure­g­u­lowanej w art. 66 k.k. To korzyst­ny dla oskarżonego sposób zakończenia sprawy karnej.

Kiedy możliwe jest zastosowanie instytucji warunkowego umorzenia postępowania? 

Sąd może warunk­owo umorzyć postępowanie karne, jeżeli wina i społecz­na szkodli­wość czynu nie są znaczne, okolicznoś­ci popełnienia zarzu­canego czynu nie budzą wąt­pli­woś­ci, a postawa spraw­cy niekaranego za przestępst­wo umyślne, jego właś­ci­woś­ci i warun­ki oso­biste oraz doty­chcza­sowy sposób życia uza­sad­ni­a­ją przy­puszcze­nie, że pomi­mo umorzenia postępowa­nia będzie przestrze­gał porząd­ku prawnego, w szczegól­noś­ci nie popełni przestępst­wa. Warunk­owego umorzenia nie sto­su­je się do spraw­cy przestępst­wa zagrożonego karą przekracza­jącą 5 lat pozbaw­ienia wolności.

Kom­pe­tenc­ja warunk­owego umorzenia postępowa­nia należy do sądu. Wydanie wyroku warunk­owo umarza­jącego postępowanie musi być poprzed­zone stwierdze­niem winy spraw­cy i brakiem wąt­pli­woś­ci co do okolicznoś­ci popełnienia przestępst­wa. Tu zapewne pojawi się pytanie, czy oskarżony musi przyz­nać się do popełnienia zarzu­canego mu czynu? Odpowiedź brz­mi: nie nie musi.

Czym jest okres próby i ile trwa?

Warunk­owe umorze­nie postępowa­nia orzekane jest przez sąd na okres pró­by trwa­ją­cy od roku do 3 lat, okres ten bieg­nie od dnia upra­wom­oc­nienia się orzeczenia. Okres pró­by ma na celu wychowaw­cze odd­zi­ały­wanie na spraw­cę oraz wery­fikację prog­nozy krymi­no­log­icznej; tym samym stanowi okres kon­trolowanej wol­noś­ci, w którym spraw­ca ma do wyko­na­nia nałożone na niego obow­iąz­ki (Zoll [w:] Wró­bel, Zoll I/2, s. 285–286)

Zakres działania prokuratora

Proku­ra­tor nie może sam warunk­owo umorzyć postępowa­nia. Jego rola sprowadza się do stwierdzenia, czy spełnione są przesłan­ki warunk­owego umorzenia i do skierowa­nia zami­ast aktu oskarże­nia, wniosku o umorze­nie. Proku­ra­tor może wskazać we wniosku pro­ponowany okres pró­by, obow­iąz­ki, które należy nałożyć na oskarżonego i, stosown­ie do okolicznoś­ci, wnios­ki co do dozoru.

Termin złożenia wniosku o warunkowe umorzenie postępowania karnego

Wniosek o warunk­owe umorze­nie postępowa­nia moż­na złożyć na każdym etapie postępowa­nia, to znaczy, że moż­na taki wniosek złożyć zarówno w postępowa­niu przy­go­towaw­czym, jak
i sądowym. Od momen­tu przed­staw­ienia zarzu­tu popełnienia przestępst­wa, wniosek kieru­je się do proku­ra­to­ra prowadzącego lub nad­zoru­jącego postępowanie przy­go­towaw­cze (w przy­pad­ku, gdy sprawa prowad­zona jest przez inne uprawnione organy, np. Policję). Proku­ra­tor, jak już wcześniej wspom­ni­ano, nie może samodziel­nie rozstrzygnąć o dopuszczal­noś­ci warunk­owego umorzenia postępowa­nia, kwes­t­ia ta pozosta­je do decyzji sądu. Jeżeli proku­ra­tor nie stwierdzi przesłanek do warunk­owego umorzenia postępowa­nia, bądź nie przy­chyli się do złożonego przez pode­jrzanego w postępowa­niu przy­go­towaw­czym wniosku o warunk­owe umorze­nie postępowa­nia, wniosek taki może zostać ponown­ie złożony przez oskarżonego sądzie. Co istotne, taki wniosek może zostać złożony również w postępowa­niu odwoław­czym przed sądem II instancji, o ile zajdą nowe okolicznoś­ci uza­sad­ni­a­jące uwzględ­nie­nie wniosku.

Posiedzenie w sądzie

W przed­mio­cie warunk­owego umorzenia postępowa­nia sąd orze­ka wyrok­iem, który może być wydany na posiedze­niu. Zgod­nie z art. 341 § 1 k.k. proku­ra­tor, oskarżony i pokrzy­wd­zony mają pra­wo wziąć udzi­ał w posiedze­niu w przed­mio­cie warunk­owego umorzenia postępowa­nia. Udzi­ał ich jest obow­iązkowy, jeżeli prezes sądu lub sąd tak zarządzi.

Jakie obowiązki sąd nakłada a jakie może nałożyć na sprawcę w okresie próby?

Sąd na pod­staw­ie art. 67 k.k. w wyroku:

1. oblig­a­to­ryjnie zobow­iązu­je spraw­cę do napraw­ienia szkody w całoś­ci lub częś­ci, a w miarę możli­woś­ci nad­kła­da również obow­iązek zadośćuczynienia za doz­naną krzy­wdę, albo zami­ast tych obow­iązków orze­ka nawiązkę.
   
2. fakul­taty­wnie może w okre­sie pró­by odd­ać spraw­cę pod dozór kura­to­ra lub oso­by god­nej zau­fa­nia, sto­warzyszenia, insty­tucji albo orga­ni­za­cji społecznej, do której należy tros­ka o wychowanie, zapo­b­ie­ganie demor­al­iza­cji lub pomoc skazanym, zobow­iązać do: infor­mowa­nia sądu lub kura­to­ra o prze­biegu okre­su pró­by, przeproszenia pokrzy­wd­zonego, wyko­na­nia ciążącego na spraw­cy obow­iązku łoże­nia na inne oso­by, pow­strzy­ma­nia się od naduży­wa­nia alko­holu lub uży­wa­nia innych środ­ków odurza­ją­cych, uczest­nict­wa w odd­zi­ały­wa­ni­ach korek­cyjno-eduka­cyjnych, pow­strzy­ma­nia się od kon­tak­towa­nia się z pokrzy­wd­zonym lub inny­mi osoba­mi w określony sposób lub zbliża­nia się do pokrzy­wd­zonego lub innych osób, świad­cze­nie pieniężne, zakaz prowadzenia pojazdów do lat dwóch.

Podjęcie postępowania warunkowo umorzonego

Zgod­nie z art. 68 k.k. w okre­sie pró­by, sąd pode­jmie postępowanie karne wobec spraw­cy, jeżeli spraw­ca w okre­sie pró­by popełnił przestępst­wo umyślne, za które został pra­wom­oc­ne skazany.

Sąd nato­mi­ast może pod­jąć warunk­owo umor­zone postępowanie, jeśli spraw­ca w okre­sie pró­by rażą­co narusza porządek prawny, gdy popełnił inne niż określone art. 68 § 1 k.k. przestępst­wo, nie przestrze­ga nałożonych na niego obow­iązków, uchy­la się od dozoru, wyko­na­nia nałożonych na niego obow­iązków lub orzec­zonego środ­ka karnego, środ­ka kom­pen­sacyjnego lub przepad­ku albo nie wykonu­je zawartej z pokrzy­wd­zonym ugody.

W takich wypad­kach sąd przeprowadza od początku postępowanie warunk­owo umor­zone
i wyda­je wyrok. Warunk­owo umor­zonego postępowa­nia nie moż­na pod­jąć później niż w ciągu
6 miesię­cy od zakończenia okre­su próby.

Charakter wyroku warunkowo umarzającego postępowanie karne

Najczęś­ciej zadawanym przez Naszych klien­tów pytaniem jest to, czy w przy­pad­ku wyda­nia wobec nich przez sąd wyroku warunk­owo umarza­jącego postępowanie karne, otrzy­mu­ją oni sta­tus oso­by skazanej. Otóż nie, taka oso­ba w świ­etle przepisów prawa jest niekarana. Wyrok warunk­owo umarza­ją­cy postępowanie nie jest wyrok­iem skazu­ją­cym (por. postanowie­nie SN z 17.05.2000 r., I KZP 7/00, OSNKW 2000/5–6, poz. 51), choć „jest wyrok­iem rozstrzy­ga­ją­cym kwest­ię odpowiedzial­noś­ci karnej spraw­cy (tak zarówno w kwestii jego zaw­inienia, społecznej szkodli­woś­ci czynu, jak i w kwes­t­i­ach pozostałych, o których mowa w art, 53 § 1 i 3 k.k.)” (wyrok WSA w Białym­stoku z 22.05.2019 r., I SA/Bk142/19, Legalis nr 1943339).

Dane o osobach, prze­ci­wko którym pra­wom­oc­nie warunk­owo umor­zono postępowanie karne w sprawach o przestępst­wa, gro­madzi się w Kra­jowym Rejestrze Karnym (art. 1 ust. 2 pkt 2 ustawy z 24.05.2000 r. o Kra­jowym Rejestrze Karnym, Dz.U. z 2018 r. poz. 1218 ze zm.), co nie stoi jed­nak na przeszkodzie uzyska­nia zaświad­czenia o niekaralności.